VIÊM MÀNG NÃO MÔ CẦU – CẢNH BÁO CĂN BỆNH NGUY HIỂM

I. Viêm màng não mô cầu là gì?

Viêm màng não mô cầu là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, khởi phát đột ngột với các triệu chứng điển hình như đau đầu dữ dội, sốt cao, buồn nôn, nôn, cứng cổ, xuất hiện ban xuất huyết hình sao hoặc mụn nước. Nếu được phát hiện sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong dao động từ 5% đến 15%.

Bệnh có nhiều thể lâm sàng như viêm màng não tủy cấp có mủ, viêm khớp, viêm màng trong tim, nhiễm khuẩn huyết do não mô cầu (meningococcemia). Tại các vùng có dịch lưu hành, khoảng 5–10% người có thể mang vi khuẩn ở hầu họng mà không biểu hiện triệu chứng, trở thành nguồn lây nhiễm quan trọng trong cộng đồng.

Vi khuẩn gây bệnh là Neisseria meningitidis, lây truyền qua đường hô hấp và dễ bùng phát dịch vào mùa thu, đông và xuân. Bệnh được chia thành các nhóm phổ biến như A, B, C, D và một số nhóm khác như W-135, X, Y, Z. Tại Việt Nam, nhóm A là phổ biến nhất.

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như tăng áp lực nội sọ, đông máu động mạch, co giật, trụy tuần hoàn, suy đa tạng. Một số biến chứng muộn có thể dẫn đến điếc, mù lòa, tổn thương thần kinh, giảm chỉ số IQ, hoại tử chi, thậm chí tử vong.

II. Nguyên nhân

Vi khuẩn Neisseria meningitidis là nguyên nhân gây bệnh. Dựa vào kháng nguyên polysaccharide, vi khuẩn được chia thành các nhóm A, B, C, D và các nhóm khác như W-135, X, Y, Z. Trong đó, nhóm A và B là thường gặp nhất.

Vi khuẩn có hình dạng hai tế bào kề nhau như hạt cà phê, gram âm, thường nằm trong bào tương của bạch cầu đa nhân. Sức đề kháng của vi khuẩn rất yếu: chỉ sống vài giờ ngoài cơ thể, bị tiêu diệt ở 56°C trong 30 phút hoặc 60°C trong 10 phút. Tuy nhiên, ở nhiệt độ -20°C, vi khuẩn vẫn có thể tồn tại.

III. Triệu chứng

Hình: Triệu chứng thường thấy ở trẻ

Sau khi nhiễm vi khuẩn, trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng sau:

• Sốt cao đột ngột, có thể lên đến 41°C

• Đau mỏi cơ, mệt mỏi

• Ho, đau họng

• Cảm thấy ớn lạnh, rét run

• Đau đầu dữ dội

• Xuất hiện co giật

• Ngủ li bì

• Ăn kém, bỏ bú

• Buồn nôn, nôn

• Cứng cổ

Một số trường hợp có biểu hiện mệt lả đột ngột, xuất hiện mảng xuất huyết và sốc. Có trường hợp chỉ sốt hoặc viêm mũi họng, thậm chí không có triệu chứng rõ ràng. Bệnh tiến triển rất nhanh, có thể gây tử vong trong vòng 24 giờ nếu không được điều trị kịp thời. Khoảng 50–70% trẻ nhập viện do viêm não mô cầu có nguy cơ tử vong. Nếu sống sót, khoảng 20% trẻ có thể bị di chứng nặng nề.

IV. Các loại viêm não mô cầu

1. Viêm não mô cầu nhóm A, C, Y, W Các nhóm này thường gây dịch lớn trên thế giới. Tại Việt Nam, nhóm A là phổ biến nhất. Theo thống kê, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu ca mắc trên toàn cầu, trong đó khoảng 135.000 ca tử vong. Tỷ lệ mắc bệnh tại Việt Nam là khoảng 2,3/100.000 dân.

2. Viêm não mô cầu nhóm B, C Là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây tổn thương nghiêm trọng màng não, đặc biệt phổ biến ở trẻ em.

V. Đường lây truyền

Bệnh lây trực tiếp qua đường hô hấp, thông qua các hạt nước bọt chứa vi khuẩn từ người bệnh sang người lành. Trong các vụ dịch, có đến 25% người có biểu hiện không điển hình và 50% người mang vi khuẩn nhưng không có triệu chứng, trở thành nguồn lây chính trong cộng đồng. Vi khuẩn có thể biến mất sau 24 giờ điều trị kháng sinh.

VI. Đối tượng dễ mắc bệnh

Viêm não mô cầu có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng nguy cơ cao nhất ở:

• Trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi

• Thanh thiếu niên, sinh viên sống tập thể

• Người suy dinh dưỡng kéo dài

• Người du lịch đến vùng dịch

• Nhân viên phòng thí nghiệm

• Người tiếp xúc với ổ dịch

Một số yếu tố nguy cơ khác gồm điều kiện sống đông đúc, rối loạn giấc ngủ, hút thuốc, tiếp xúc nơi đông người.

VII. Biến chứng

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề như cắt bỏ chi, tổn thương não, giảm thính lực, tổn thương thận, rối loạn tâm lý. Bệnh tiến triển nhanh và nguy hiểm, rất khó phát hiện sớm do triệu chứng giống với viêm màng não do siêu vi.

VIII. Phòng ngừa

Để phòng bệnh và tránh lây lan trong cộng đồng, Bộ Y tế khuyến cáo:

• Thực hiện vệ sinh cá nhân: rửa tay thường xuyên, súc miệng bằng dung dịch sát khuẩn

• Giữ vệ sinh nơi ở và nơi làm việc

• Chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh cho trẻ từ 2 tuổi trở lên

Hiện tại, Bệnh viện Đa khoa Cao su Dầu Tiếng cung cấp các loại vắc xin phòng bệnh viêm màng não mô cầu:

• Vắc xin nhóm B: Bexsero 0,5ml (Ý)

• Vắc xin nhóm A, C, Y, W-135: Menactra 0,5ml (Pháp)

• Cùng 26 loại vắc xin khác dành cho người lớn và trẻ em

Tiêm vắc xin là phương pháp phòng bệnh hiệu quả, giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và biến chứng. Người chưa tiêm hoặc nghi ngờ nhiễm cần được cách ly, xét nghiệm và điều trị kháng sinh sớm.

Người viết bài: BS. Nguyễn Hữu Danh